Günlük yaşamda meydana gelen değişim ve dönüşüm birçok alanda olduğu gibi ticaret alanında da kendini göstermiştir.Teknolojinin gelişmesiyle birlikte günlük ticaret davranışları da zamanla değişmektedir.
Geçmişte bir malı satın almaya karar vermeden önce çevresinde bulunan mağazaları gezen müşteri yerine bugün; ürünlerin birçok özelliğini bilgisayar başında karşılaştıran, kullanıcı yorumlarını okuyan, izleyen, ürünün nerede satıldığından daha çok hangi e-ticaret platformunda satıldığını ve kargo sürecini önemseyen müşteriler bulunmaktadır.
Elektronik ticaret olarak adlandırılan e-ticaret; elektronik ortamlarda gerçekleştirilen ticari faaliyetler olarak ifade edilmekte olup İngilizcede e-trade [e-tireyd, (e-ticaret)], e-business [e-bisınıss, (e-işletme)] e-commerce [(e-komeırs, (e-ticaret)], gibi farklı kelimelerle de adlandırılmaktadır.
E-ticaretin ortaya çıkması ve gelişmesinin temelinde teknolojinin gelişmesi ve internetin yaygınlaşması yatmaktadır.
İnternet altyapısının gelişmesi, kişilerin internette geçirdikleri sürelerin artması ve bu sistemleri kullanım maliyetlerinin azalması ile internet, hayatın her alanına girdiği gibi ticaret alışkanlıklarını da değiştirmiştir. İnternet, dünya üzerindeki milyonlarca kişinin sürekli iletişim içinde bulunduğu bir bilgisayar ağı ve sistemidir.
Günümüzde gelişim ve değişim dönemini yaşamakta olan e-ticaretin her geçen gün daha çok tercih edildiği yapılan araştırmalarda ortaya çıkmaktadır. Ayrıca gelecekte ticaretin büyük bir kısmının dijital ortamlarda yürütüleceği ön görülmektedir.
Yeni bir kavram olan e-ticaret farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Genel olarak elektronik araçlar ile yapılan tüm ticari işlemler e-ticaret olarak kabul edilir.
E-ticaret; kurum ve birey tarafından metin, ses ve görsel imaj gibi sayısallaştırılmış verilerin işlenerek açık veya kapalı ağlar üzerinden iletilmesine dayanan ticaretle ilgili işlemlerdir. Geleneksel ticarette müşteri satın almak istediği ürünü yakından incelemek, mümkünse denemek, dokunmak, koklamak, tadına bakmak ister.
Ürünü alırken dikkat ettiği hususlarda bulunduğu yerden satıldığı yere gitmesi ve ürün ile fiziksel temas kurması gerekir. Klasik ticarette satın alma işlemleri belirli zamanlarda yapılır. Haftanın belli gün ve saatlerinde satış yapılmaktadır. Satıcı satış yapmadığı anlarda ürünü satın almak zorlaşır. E-ticaret sayesinde geleneksel ticarete özgü; zaman, mekân ve iş gücü gibi birçok sınırlama ortadan kaldırılmış alıcılar daha özgür hareket edebilir hâle gelmiştir.
E-ticaret satıcı alıcı arasında yürütülen tüm etkinliklerin bütününü kapsar. Yapılan bu etkinliklerin büyük çoğunluğu internet sayesinde dijital ortamlarda yürütülmekte iken bazı etkinlikler geleneksel ticarette olduğu gibi fiziki olarak yerine getirilmektedir. Örneğin internet üzerinden satın alınan bir bilgisayarın satışı e-ticaret aracılığı ile yapılmasına karşın ürünün kargo süreci geleneksel ticaretteki gibi fiziki olarak gerçekleşmektedir.
İşletmelerin internet sitesi, e-posta adresi, e-fatura gibi dijital çözümler kullanmaları tek başına e-ticaret yaptıklarını göstermez. E-ticarette önemli olan ticari faaliyetlerin bir bütün hâlinde internet üzerinden yapılıyor olmasıdır. E-ticaret alışverişlerinde siparişten ödemeye kadar tüm işlemler elektronik ortamda gerçekleşir.
İnternet üzerinden sipariş vermek, ödeme yapmak gibi ticari faaliyetleri e-ticaret kapsamında değerlendirmek mümkündür. Fakat sadece geleneksel yöntemler ile satılan bir ürüne ait internette tanıtım sayfası düzenlenmesini e-ticaret olarak değerlendirmek mümkün değildir. Açık ve kapalı ağlar üzerinden gerçekleştirilen aşağıdaki ticari faaliyetleri e-ticaret kapsamında değerlendirmek mümkündür.
• Üretilen hizmet yada malın elektronik ticaretinin yapılması
• Üretim planlama ve üretim zinciri oluşturma
• Dijital tanıtım, reklam ve bilgilendirme
• Elektronik ortamlarda sipariş verme
• Elektronik anlaşma yapma
• Elektronik banka işlemlerini gerçekleştirme
• Gümrükleme işlemlerinin elektronik olarak yürütülmesi
• Kargo takibinin internet üzerinden yapılması
• Ortak tasarım geliştirme ve mühendislik uygulamaları
• Elektronik platformlarda toplu katılımı gerçekleşen kamu ihaleleri
• Elektronik para ile ilgili işlemlerin yapılması
• Elektronik imza uygulamaları
• Elektronik fikri ve mülkiyet hakkının devredilmesi
• Sağlık hukuki eğitim danışmanlık gibi hizmetlerin elektronik ortamlarda alınması
E-Ticaretin Tarihsel Gelişimi Dünyada ticaretin serbestleştirilmesi ve teknolojinin ilerlemesi ile gelişen e-ticaret özellikle son yıllarda büyük bir gelişim ve dönüşüm içerisindedir.
Dünyada e-ticaretin ilk uygulaması 1960’larda özel bir yazılım firmasının Amerikalı bir hava yolu şirketi için geliştirdiği bilgisayarlı bilet rezervasyon sistemi olarak kabul edilir. Sonraki dönemlerde POS cihazları (yeni nesil yazar kasa), ATM’ler ve kredi kartları ile e-ticaretin en ilkel hâlini oluşturan uygulamalar insanların hizmetine sunulmuştur. Teknolojik gelişmelerle birçok sektörde yeni dijital teknolojik çözümler bulunmuş, bilinen klasik alışveriş deneyimleri yerine belirli sistemler ve entegre cihazlar kullanılmaya başlanmıştır.
Tarihte sanal alışverişi keşfeden kişi olarak kabul edilen İngiliz girişimci Michael Aldrich (Maykıl Aldıriç) 1979 yılında evindeki televizyonu telefon hattı üzerinden gerçek zamanlı bilgisayara bağlamış ve tele alışveriş olarak isimlendirdiği kavramı bulmuştur. Daha sonraki dönemlerde bilgisayarları birbirine bağlayan sistemlerin geliştirilmesi ile internet bulunmuş ve ticaret deneyimleri zamanla internete taşınmaya başlanmıştır.
Türkiye’de interneti kullanmaya yönelik ilk çalışmalar 1991 yılında Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’nun (TÜBİTAK) ortak yürüttükleri proje çalışmaları ile başlamıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda bilgisayarlar arası ilk internet bağlantısı 1994 yılında başarı ile gerçekleşmiştir.
Türkiye’de interneti ilk kullanan kurum ODTÜ olmuştur. ODTÜ’nün ardından Bilkent ve Boğaziçi Üniversiteleri sonrasında özel sektör işletmeleri de interneti kullanmaya başlamıştır. Zamanla ev ve iş yerlerinde kullanıma sunulan internet akıllı telefonların icadı ile daha da yaygın hâle gelmiştir. Cep telefonlarında internetin kullanılmaya başlanması ile internet teknolojisi mobil hâle gelmiştir.
Dünyada meydana gelen gelişmeler doğrultusunda Türkiye’de de hacmini artırmaya devam eden e-ticaret zamanla belli büyüklüklere ulaşmaya başlamıştır. Yapılan e-ticaret faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan birtakım sorunların giderilmesi için yasal düzenlemelere ihtiyaç duyulmuştur. 1 Mayıs 2015 tarihinde yürürlüğe giren 6563 sayılı “Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun”, elektronik ticaretin yasal altyapısını oluşturmak için Türkiye’de hazırlanan ilk düzenlemedir.
11 Ağustos 2017 tarihinde yürürlüğe giren “Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi ve Bildirim Yükümlülükleri Hakkında Tebliğ” yasal düzenleme yapılmıştır.
T.C. Ticaret Bakanlığı, bu tebliğ ile elektronik ticaret bilgi sistemi üzerinden yapılması gereken kayıt ve bildirimlere ilişkin usul ve esasları düzenlemeyi amaçlamaktadır. Tebliğe göre, Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi (ETBİS)’ne zorunluluğu olan gerçek ve tüzel kişiler şunlardır:
• Elektronik ticaret faaliyeti gösteren hizmet sağlatyıcıları
• Aracı hizmet sağlayıcılar
• Yurt içinde yerleşik olduğu hâlde yurt içinde herhangi bir elektronik ticaret faaliyetinde yer almayan ancak yurt dışında yerleşik bir aracı hizmet sağlayıcı ile anlaşma yapan veya sipariş alan hizmet sağlayıcılar.
Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi (ETBİS), internet alışverişlerinde doğru e-ticaret politikaları oluşturmayı e-ticaret işlemlerini kayıt altına almayı ve e-ticarete ilişkin istatiksel veriler toplamayı ve üretmeyi amaçlayan bir platformdur. ETBİS, e-ticaret istatistiksel toplanması, elektronik ortamda gerçekleşen kayıt dışılığın önlenmesi e-ticaret firmaları hakkında bilgi edinilmesi gibi amaçlara hizmet eder.
